ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΣ Παραμερίζουμε για λίγο τη δημοσιογραφική «αντικειμενικότητα» και αφήνουμε την υποκειμενική πένα του φιλολόγου Αντώνη Τζιώτη να μας ταξιδέψει στον πολυαγαπημένο του τόπο.
Ο δρόμος από το λιμάνι της Νάξου προς τα χωριά προσφέρει στον επισκέπτη πολλές εικόνες και συγκινήσεις. Στο σημείο όμως όπου η διαδρομή, αφού περάσει από το καταπράσινο λεκανοπέδιο της Τραγαίας, φτάνει στη στροφή του Τιμίου Σταυρού, τότε το συναίσθημα που επικρατεί είναι η έκπληξη: απέναντι αποκαλύπτεται επιβλητικό το Φιλώτι, αμφιθεατρικά απλωμένο στους λόφους του και φωλιασμένο στους πρόποδες του Ζα, του ψηλότερου βουνού των Κυκλάδων (1.004 μ.). Μπροστά στα μάτια του τυχερού επισκέπτη κι ώς το «έμπα» του χωριού, απλώνεται ένα εκτεταμένο πολυπλούμιστο χαλί γης με αμπέλια και ελαιώνες.
Τρανό χωριό το Φιλώτι. Ανεπτυγμένο σε ευρεία οικιστική έκταση και με πληθυσμό εντυπωσιακά μεγάλο για κυκλαδοχώρι (1.800 κάτοικοι το χειμώνα), αποτελεί σήμερα μία από τις υγιέστερες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές εστίες της ελληνικής περιφέρειας. Από τη στροφή, λοιπόν, και μέχρι τη μεγάλη κεντρική πλατεία του χωριού, η διαδρομή κοσμείται με έργα θαυμαστής και πολλαπλής κοινωνικής χρηστικότητας: το αθλοθέατρο «Εμμ. Ψαρράς» (μαρμάρινο και αρχαιόσχημο), το ΤΕΕ (μέγα σχολικό συγκρότημα υποδομής ΤΕΙ), το Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών, το Ηρώον (με εκατό ονόματα Φιλωτιτών νεκρών), το ελικοδρόμιο, το γήπεδο ποδοσφαίρου (όπου η τοπική ομάδα του Αθλητικού και Μορφωτικού Συλλόγου δίνει τους αγώνες της), το Δημοτικό Σχολείο (πολυαίθουσο, με μεγάλο αριθμό μαθητών), το Πολιτιστικό Κέντρο του δραστήριου Συλλόγου Φιλωτιτών (κτίσμα της μεγάλης αγάπης για το χωριό). Στο Κέντρο αυτό στεγάζεται και η Βιβλιοθήκη Ανωμερίτη, δημιούργημα της ευγενούς προσφοράς του πολιτευτή, φιλωτίτικης καταγωγής, κ. Γιώργου Ανωμερίτη. Εδώ, καθ' όλο το χειμώνα και υπό την αιγίδα της εν λόγω Βιβλιοθήκης, λειτουργεί Κινηματογραφική Λέσχη καθώς και Λέσχη Ανάγνωσης Βιβλίου.
Ο δρόμος από το λιμάνι της Νάξου προς τα χωριά προσφέρει στον επισκέπτη πολλές εικόνες και συγκινήσεις. Στο σημείο όμως όπου η διαδρομή, αφού περάσει από το καταπράσινο λεκανοπέδιο της Τραγαίας, φτάνει στη στροφή του Τιμίου Σταυρού, τότε το συναίσθημα που επικρατεί είναι η έκπληξη: απέναντι αποκαλύπτεται επιβλητικό το Φιλώτι, αμφιθεατρικά απλωμένο στους λόφους του και φωλιασμένο στους πρόποδες του Ζα, του ψηλότερου βουνού των Κυκλάδων (1.004 μ.). Μπροστά στα μάτια του τυχερού επισκέπτη κι ώς το «έμπα» του χωριού, απλώνεται ένα εκτεταμένο πολυπλούμιστο χαλί γης με αμπέλια και ελαιώνες.
Τρανό χωριό το Φιλώτι. Ανεπτυγμένο σε ευρεία οικιστική έκταση και με πληθυσμό εντυπωσιακά μεγάλο για κυκλαδοχώρι (1.800 κάτοικοι το χειμώνα), αποτελεί σήμερα μία από τις υγιέστερες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές εστίες της ελληνικής περιφέρειας. Από τη στροφή, λοιπόν, και μέχρι τη μεγάλη κεντρική πλατεία του χωριού, η διαδρομή κοσμείται με έργα θαυμαστής και πολλαπλής κοινωνικής χρηστικότητας: το αθλοθέατρο «Εμμ. Ψαρράς» (μαρμάρινο και αρχαιόσχημο), το ΤΕΕ (μέγα σχολικό συγκρότημα υποδομής ΤΕΙ), το Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών, το Ηρώον (με εκατό ονόματα Φιλωτιτών νεκρών), το ελικοδρόμιο, το γήπεδο ποδοσφαίρου (όπου η τοπική ομάδα του Αθλητικού και Μορφωτικού Συλλόγου δίνει τους αγώνες της), το Δημοτικό Σχολείο (πολυαίθουσο, με μεγάλο αριθμό μαθητών), το Πολιτιστικό Κέντρο του δραστήριου Συλλόγου Φιλωτιτών (κτίσμα της μεγάλης αγάπης για το χωριό). Στο Κέντρο αυτό στεγάζεται και η Βιβλιοθήκη Ανωμερίτη, δημιούργημα της ευγενούς προσφοράς του πολιτευτή, φιλωτίτικης καταγωγής, κ. Γιώργου Ανωμερίτη. Εδώ, καθ' όλο το χειμώνα και υπό την αιγίδα της εν λόγω Βιβλιοθήκης, λειτουργεί Κινηματογραφική Λέσχη καθώς και Λέσχη Ανάγνωσης Βιβλίου.
Η κεντρική πλατεία, η Γέφυρα, είναι παραδοσιακός τόπος συνάντησης. Στο κέντρο της, ο εκατοντάχρονος πλάτανος κυριαρχεί και δροσίζει. Ολόγυρα τα καφενεία, τα μεζεδοπωλεία, τα εστιατόρια, οι τράπεζες, οι φούρνοι… Σε όλο το άπλωμα της μεγάλης πλατείας, τα τραπεζάκια με τις παρεΐστικες συνάξεις! Συζήτηση, καφές, «υποβρύχιο», τάβλι, δηλωτή, ουζάκι, κρασάκι, μπίρες… Πραγματικό ζυμωτήρι κοινωνικής καλλιέργειας η Γέφυρα, και ο πλάτανός της θαλερό σημείο αναφοράς και αναπόλησης όλων των Φιλωτιτών, όπου της γης και αν ευρίσκονται. Από την πλατεία, όπως από ορχήστρα αρχαίου θεάτρου, αρχίζουν οι δρόμοι του χωριού για τις «κερκίδες» και τα «διαζώματα» προς το αμφιθεατρικό ανέβασμα. Αριστερά, ο πλακόστρωτος δρόμος οδηγεί προς τη μία από τις κύριες συνοικίες του χωριού, τον Κλέφαρο. Πρώτος σταθμός ο ολόλευκος και επιβλητικός ενοριακός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Το ιστορικό του το συνοδεύει μια ενδιαφέρουσα παράδοση: πριν από διακόσια χρόνια, εξαιτίας ενός τουρκικού ναυαγίου στον φιλωτίτικο όρμο του Καλαντού, η μεγαλοψυχία που επέδειξαν οι ντόπιοι βοσκοί, με πρωταγωνιστή τον Λούμπα, απέφερε στο τέλος -και παρά τη σθεναρή αντίδραση του Φράγκου φεουδάρχη Μπαρότση- το χτίσιμο αυτής της εκκλησίας, μιας από τις ωραιότερες του Αιγαίου μας.
Δίπλα στην εκκλησία, η γραφική πλατεία του Λαχαναρειού με τον γέροντα πλάτανό της. Λίγο πιο κάτω, υψώνεται ο πύργος του Μπαρότση (σήμερα Ψαρρά), επιβλητικό κατάλοιπο της πολύχρονης φραγκοκρατίας στο νησί. Δίπλα στον πύργο υπάρχει βρύση με μαρμάρινους κρουνούς και εντοιχισμένη, από τα χρόνια του Οθωνα, μαρμάρινη επιγραφή. Από τον πύργο, και προς τα νότια, τραβάς τις ανηφοριές για την άλλη μεγάλη συνοικία του χωριού, το Ραχίδι. Προηγουμένως, ο επισκέπτης μπορεί να σεργιανίσει έως μέσα στην Πηγάδα, κάτω από τις σκιές των δέντρων, σε χώρους γαλήνιους. Υποδειγματικοί νοικοκυραίοι οι Φιλωτίτες και με χάρη νησιωτικής αρχοντιάς οι Φιλωτίτισσες! Τους συναντάς στο δρόμο και ανοίγει η καρδιά σου. Εδώ, όπως και σε όλα τα χωριά της Νάξου, ο χαιρετισμός είναι αυθόρμητη προέκταση της ψυχής και πηγαία εκδήλωση επικοινωνίας.
Στον κεντρικό αμαξωτό δρόμο που οδηγεί από την πλατεία της Γέφυρας ώς το τέρμα του χωριού, παραταγμένα στη σειρά, ταβέρνες με κρέατα γνήσιας τοπικής παραγωγής, σούπερ μάρκετ, καφετέριες, ζαχαροπλαστεία, κρεοπωλεία, ιχθυοπωλεία, μεζεδοπωλεία και άλλα. Πολύβουος και εμπορικός αυτός ο δρόμος, κοσμείται και με το Μουσείο της Συλλογής Ελληνικών Νομισμάτων του Νικόλα Γ. Μουστάκη. Η συλλογή αυτή περιλαμβάνει κέρματα και χαρτονομίσματα που κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα και στην Κύπρο από τις αρχές του 19ου αιώνα.
Το Φιλώτι, με την ισχυρή τοπική παραγωγή περίφημων κτηνοτροφικών προϊόντων (κρέατα, μυζήθρες, γραβιέρες, ξινότυρα, ανθότυρα, κεφαλοτύρια, μέλι κ.λπ.), καθώς και την παραγωγή ντόπιων παραδοσιακών προϊόντων από το Συνεταιρισμό Γυναικών, διατηρεί μια ζηλευτή αυτάρκεια οικονομικής δύναμης. Είναι όντως ένα μεγάλο χωριό, με ζωντάνια ζηλευτής δημιουργικότητας. Ευτυχώς το χωριό αυτό κρατάει ακόμη, διασώζοντας ανόθευτο έναν κοινωνικό τρόπο ζωής ανθεκτικό σε αλλοτριωτικές προκλήσεις. Στο Φιλώτι τραγουδούν ακόμη. Με αφορμή τα ποικίλα κοινωνικά γεγονότα και τα πανηγύρια, χορεύουν το συρτό και τον μπάλο. Χαίρονται το βιολί και το λαούτο. Τους συνεπαίρνει η τσαμπούνα και το τουμπάκι. Ζουν τα γεγονότα της χαράς και της λύπης με συνεκτικό πνεύμα κοινωνικότητας.
Για να έχει όμως ο επισκέπτης ολοκληρωμένη την εικόνα του Φιλωτιού, καλό είναι να επιχειρήσει και μια πορεία έξω από τα όρια του οικισμένου χώρου του, στα γραφικά του βοσκοτόπια. Εκεί, πίσω στα μέρη των αγροκτηνοτροφικών χώρων της καθημερινής πάλης για τον επιούσιο, σώζονται ακόμη και σήμερα τα μνημεία του τοπικού λαϊκού αρχιτεκτονικού κάλλους. Αυτά έχουν αποδοθεί με απλότητα και ευφυή χρηστική αξιοποίηση της πέτρας, η οποία, στα χέρια του ντόπιου τεχνίτη, απεδείχθη θαυματουργή και έδωσε ξωκλήσια, μητάτα, μάντρες, τράφους, πηγάδια, πεζούλια, αλώνια και, πιο παλιά, ειδώλια και κούρους.
Πολλά και ενδιαφέροντα μπορεί να γράψει κανείς για το Φιλώτι. Η οικονομία όμως του χώρου με οδηγεί να επιλέξω ως συγκεφαλαιωτική κατακλείδα ένα τοπικό λαϊκό δίστιχο, που με δικαιολογημένη αυταρέσκεια τραγουδούν οι Φιλωτίτες και οι φίλοι τους: «Στο Φιλώτι όμορφα 'ναι / όποια εποχή και να 'ναι!».
Οφειλή αγάπης στο Χαλκί
Το λεκανοπέδιο της Τραγαίας, πολύδενδρο και βαθύσκιο, από τις πιο όμορφες πινελιές του πράσινου στο ναξιώτικο ανάγλυφο, απλώνεται σε ευρεία έκταση. Μέσα σε αυτό το παραδεισένιο άπλωμα γης, πολλά μικρά χωριά είναι σπαρμένα εδώ κι εκεί. Θα σταθώ όμως, για λίγο έστω, στο Χαλκί, ως οφειλή αγάπης στο χωριό των γυμνασιακών μου συγκινήσεων.
Το Χαλκί δεσπόζει στην κεντρική Νάξο. Εδώ βρίσκεται και η έδρα διοίκησης του Δήμου Δρυμαλίας. Το χωριό αυτό, με την προίκα ενός λαμπρότατου κοινωνικού, οικονομικού, θρησκευτικού και γενικά πολιτιστικού παρελθόντος, σώζει σήμερα, στη γοητευτική αρχοντιά του, τα στοιχεία αυτής της αίγλης. Πανέμορφο, αρχιτεκτονικά αξιοθαύμαστο, καθαρό, γεμάτο φως και ευγένεια, ζει με δικαιολογημένη περηφάνια το παρόν και με ευοίωνες προοπτικές για το αύριο. Γραφικά δρομάκια και πλατείες, ολάνθιστα μπαλκόνια, ποικίλα καταστήματα, περιβόλια και ελαιώνες συνθέτουν έναν πίνακα υψηλών εικαστικών απαιτήσεων. Εδώ λειτουργούν επί δεκαετίες και τα εκπαιδευτήρια της Μέσης Εκπαίδευσης, που εξέθρεψαν πνευματικά γενεές επί γενεών μαθητών, από τότε που τα αντίστοιχα σχολεία σπάνιζαν στην περιφέρεια. Στο Χαλκί συνέρρεαν από τα γύρω χωριά, με κρύο και με ζέστη, και τα παιδιά της ορεινής Νάξου, με την «κουκουβάγια» στο κεφάλι και τη λαχτάρα της μάθησης στην ψυχή. Γι' αυτό το Χαλκί φωλιάζει σήμερα με πολλή αγάπη στις καρδιές όλων εκείνων που το έζησαν ως μαθητές. Το παλιό Γυμνάσιο, μάλιστα, παμπάλαιο και επιβλητικό, παλεύει με τη φθορά του χρόνου, περήφανο πάντως γιατί οι παιδευτικές του ρίζες ανάγονται στα χρόνια της αλληλοδιδακτικής μεθόδου του 19ου αιώνα.
Πέρα από τα νεοκλασικά αρχοντικά και τους επιβλητικούς πύργους της λατινικής παρουσίας (του Μπαρότση, σήμερα οικία Γρατσία, και του Μαρκοπολίτη, σήμερα οικία Παπαδάκη στους Ακαδήμους), το Χαλκί έχει την τύχη να καταλέγει στους θησαυρούς της αρχιτεκτονικής του περιουσίας τον περικαλλή ναό της Παναγίας της Πρωτόθρονης (Ευαγγελισμός), κτίσμα του 6ου αιώνα. Κι αν, μάλιστα, ο επισκέπτης ανοιχτεί στην υπόλοιπη περιοχή της Τραγαίας, τότε θα εκπλαγεί με τον μεγάλο αριθμό και τη μορφοπλαστική ποικιλία των βυζαντινών εκκλησιών, οι οποίες, διάσπαρτες στους πυκνόφυτους ελαιώνες και αμπελώνες, συναποτελούν ένα από τα πιο θαυμαστά φυσικά πάρκα, όπου εμφωλεύουν ανεκτίμητοι θησαυροί της χριστιανικής ναοδομίας.
Αν κάποιος μιλήσει για τη Νάξο της ομορφιάς και της ψυχοτερπούς διαμονής, στην περίπτωση της Τραγαίας γίνεται λαλίστατος. Κάθε χωριό της και μια εστία νησιώτικης συγκίνησης. Ολα εδώ είναι ποίηση. Με πρώτο στίχο το Χαλκί, διαβάζουμε τους επόμενους: Χείμαρρος, Τσικαλαριό (όπου το Απάνω Κάστρο και το νεκροταφείο της Γεωμετρικής εποχής), Μονοίτσια, Καλόξυλος, Ακαδήμοι, Κεραμί (όπου ο πύργος Καλαβρού), Μετόχι. Κάθε λέξη «κι από 'να χελιδόνι για να σου φέρει την άνοιξη» στην ψυχή!
ΦΑΓΗΤΟ
Για ντόπια κρέατα της ώρας και τυροκομικά, ο Καραβασιολιός, ο Κοπανολιός και ο Μπαμπουλάς στο Φιλώτι. Για μεγαλύτερη ποικιλία φαγητών, ο Λυκούρης στο Φιλώτι και ο Γιάννης στην πλατεία του Χαλκίου.
ΚΑΦΕ
• Στο Φιλώτι, το καφενείο Πλάτανος για τους πιο ψαγμένους,
• Tο καφεμεζε-δοπωλείο του Μανιού για περισσότερη δροσιά και επαφή με τους ντόπιους και
• Tα τρία café του Αμαξωτού για τη νεολαία
• Μεζές με ούζο ή ρακή προσφέρεται και στου Γκόρντον (Δημήτρη Λιανόπουλου).
• Στο Χαλκί, η Γλυκιά ζωή της Χριστίνας Δελαρόκα.
ΑΓΟΡΕΣ
Στο Χαλκί, στην γκαλερί Fish & Olive θα βρείτε μικρά αριστουργήματα της Γερμανίδας καλλιτέχνιδας-κεραμίστριας Καταρίνα Μπόλες και του συντρόφου της Αλεξάντερ Ράιχαρντ.
ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ
Πνευματικό Κέντρο
(Aνήκει στο Σύλλογο Φιλωτιτών Αθήνας)
Κυρίως με τη φροντίδα της Βιβλιοθήκης Ανωμερίτη, εδώ γίνονται πολλές εκδηλώσεις. Τα τελευταία χρόνια, από το Πνευματικό Κέντρο πέρασαν ο Κώστας Τσόκλης, η Ιωάννα Καρυστιάνη, η Αλκη Ζέη, ο Γιάννης Σμαραγδής, φιλοξενήθηκε έκθεση φωτογραφίας και παρουσίαση θεμάτων για τον Γιώργο Σεφέρη, του οποίου η μητέρα, το γένος Τενεκίδη, καταγόταν από το Φιλώτι.
Βιβλιοθήκη Γ. Ανωμερίτης
Λειτουργεί υπό την αιγίδα του Συλλόγου και φιλοξενεί 3.500 τίτλους βιβλίων σε χώρο του Πνευματικού Κέντρου.
Συλλογή Ελληνικών Νομισμάτων «Νικόλας Μουστάκης»
Περιλαμβάνει κέρματα και χαρτονομίσματα από την Ελλάδα και την Κύπρο, από Κρήτη, Επτάνησα και Δωδεκάνησα, από την τουρκοκρατία μέχρι και το ευρώ.
Συνεταιρισμός Γυναικών Φιλωτίου
Εκθετήριο παραδοσιακών γλυκών από τις γυναίκες του χωριού.
ΕΘΙΜΑ - ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Ρακιντζό
Η παραγωγή ρακής το τελευταίο 15νθήμερο του Οκτωβρίου με την απόσταξη της στροφιλιάς από κρασοστάφυλα. Η διαδικασία γίνεται αφορμή για βραδινές συγκεντρώσεις με κατανάλωση ζεστής ρακής «από το καζάνι».
Χοιροσφάγια
Η πανηγυρική σφαγή χοίρων που εκτρέφονται από οικογένειες ή και φίλους από κοινού για την παραγωγή λουκάνικων και γλυνερού. Είναι μια ανοιχτή γιορτή που γίνεται το Σαββατοκύριακο του Ασώτου σε κοινόχρηστους χώρους και αποτελεί μία από τις πολλές αφορμές για γλέντια με τσαμπούνες και τουμπάκια.
Πληθερής
Η γιορτή της Αναλήψεως. Την ημέρα αυτή όλα τα μητάτα είναι ανοιχτά και οι κάτοικοι του χωριού τα επισκέπτονται για να διασκεδάσουν και να πάρουν φεύγοντας ξινόγαλο για το σπίτι. Την ίδια μέρα, οι βοσκοί «ρίχνουν» (πλένουν) τα πρόβατά τους στη θάλασσα.
Κλύδωνας
Η ημέρα του Αϊ-Γιαννιού που καίγονται οι Μάηδες και τα κοριτσόπουλα κουβαλούν από τα πηγάδια το αμίλητο νερό, για να ακολουθήσει το «άνοιγμα του Κλύδωνα», με τα ειδικά για την περίσταση τραγούδια. Επιπλέον, κάποια γιαγιά που «ξέρει να λέει» προβλέπει σε κάθε κοριτσόπουλο ποιον θα παντρευτεί.
Χορός Συλλόγου Φιλωτιτών Αθήνας
Κορυφαία εκδήλωση του καλοκαιριού, στις 17 Αυγούστου, με γνήσιο νησιώτικο γλέντι μέχρι το πρωί.
ΠΑΡΚΟ ΤΡΑΓΑΙΑΣ Βυζαντινή πινακοθήκη
Στην περιοχή της Τραγαίας βρίσκονται 30 αξιόλογες βυζαντινές εκκλησίες, με τοιχογραφίες που συνθέτουν μια πλούσια και σπάνια πινακοθήκη.
Από τον Γιώργο Ανωμερίτη
Η Νάξος, το πιο μεγάλο και παραγωγικό νησί των Κυκλάδων, έχει καταγεγραμμένη μέσα από αναφορές και μνημεία μια ιστορική περίοδο 6.000 ετών. Από τους διακριτούς κύκλους της ιστορίας της, ο λιγότερο ερευνημένος και προβεβλημένος είναι ο κύκλος της βυζαντινής της περιόδου, ένας κύκλος με σημαντικές μαρτυρίες, οι οποίες αποτυπώνονται κυρίως στις σημαντικές τοιχογραφημένες εκκλησίες της κεντρικής Νάξου.
Οπως είναι γνωστό, λόγω των πειρατικών επιδρομών, οι κάτοικοι του νησιού εγκατέλειψαν τα παράλια, αναπτύσσοντας οικισμούς και κάστρα στο κεντρικό τμήμα του, στην περιοχή της Δρυμαλίας - παραφθορά του Δρυμός Ελαιών, λόγω του ελαιόφυτου κάμπου της περιοχής της Τραγαίας. Η περιοχή αυτή αποτελεί έναν βυζαντινό «Μυστρά», αφού εκεί καταμετριούνται 30 από τους 140 πιο αξιόλογους βυζαντινούς ναούς της Νάξου. Η μεταφορά του πληθυσμού και της οικονομικής δραστηριότητας στο κέντρο του νησιού συνέπεσε με τη μεγέθυνση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας. Αυτή η επικράτηση, ο παραγωγικός χαρακτήρας και η κομβική θέση στον αιγαιακό χώρο των θαλάσσιων μεταφορών κατέστησαν μετέπειτα τη Νάξο, κατά τη φραγκοκρατία και την τουρκοκρατία, έδρα του Δουκάτου του Αιγαίου.
Ο μεγάλος αριθμός των βυζαντινών ναών και η τοιχογράφησή τους καθιστούν τη Νάξο μια ζωντανή πινακοθήκη. Η βυζαντινή αγιογραφία δοξάζεται καθ' όλη τη διαδρομή της, από τον 5ο ώς τον 15ο αιώνα, μέσα από τις επάλληλες τοιχογραφίες των ναών της. Οι τοιχογραφίες της Παναγίας της Δροσιανής, της Πρωτόθρονης και του Αγίου Γεωρ-γίου του Διασορίτη αποτελούν αθροιστικά μια πλήρη αποτύπωση της βυζαντινής αγιογραφίας: τοιχογραφίες παλαιοχριστιανικές, ανεικονικές, των περιόδων των Παλαιολόγων, της Μακεδονικής και της Κρητικής Σχολής μετέπειτα. Η Παναγία η Πρωτόθρονη λειτουργείται συνεχώς από το 1052 και έχει επάλληλα στρώματα τοιχογραφιών. Η Παναγία η Δροσιανή φέρει τοιχογραφίες του 6ου αιώνα, η δε Θεοτόκος ονομάζεται επίσης «Αγία Μαρία». Ο Αγιος Γεώργιος ο Διασορίτης έχει 115 παραστάσεις τοιχογραφιών του 11ου αιώνα κυρίως.
ΠΥΡΓΟΣ ΜΠΑΖΑΙΟΥ Φρούριο πολιτισμού
Στην ενδοχώρα της Νάξου, μέσα στους αγρούς και σε ασφαλείς, αθέατες από τη θάλασσα, τοποθεσίες, βρίσκονται διάσπαρτοι πάνω από τριάντα πετρόκτιστοι πύργοι. Ανάμεσά τους και ο υποδειγματικά αναστηλωμένος Πύργος Μπαζαίου, ένας τόπος διαπολιτισμικής συνάντησης.
Από την Ελενα Κατερίνη
Η ιστορία των πύργων της Νάξου ξεκινά κάπου στον ύστερο Μεσαίωνα. Ηταν το 1207, λίγο μετά την άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους, όταν ο Ενετός Μάρκος Σανούδος, ένας τύπος λίγο τυχοδιώκτης, λίγο ευγενής και πολύ φιλόδοξος, κατέλαβε τη Νάξο για λογαριασμό της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας. Με μάχες και δολοπλοκίες, αλλά κυρίως μοιράζοντας ως φέουδα σε Βενετσιάνους άρχοντες τα γύρω νησιά, κατόρθωσε να εδραιώσει την κυριαρχία του στο νεοσύστατο Δουκάτο του Αιγαίου. Η λατινοκρατία θα διαρκέσει ώς την κατάληψη της Νάξου από τους Οθωμανούς (1566) και το φεουδαλικό καθεστώς θα αποκτήσει βαθιές ρίζες και θα διατηρηθεί επί τουρκοκρατίας. Οι πέτρινοι πύργοι, που χτίστηκαν από τον 13ο ώς τον 19ο αιώνα, μιλούν ακόμη για την εποχή εκείνη που ο κόσμος του νησιού χωριζόταν σε αφέντες-γαιοκτήμονες και χωρικούς-υποτελείς. Μιλούν για την εποχή που οι φιλήσυχοι Ναξιώτες, αγρότες από τα γεννοφάσκια τους, πότιζαν με τον ιδρώτα τους τη γη, για να γεμίσει γρόσια η τσέπη του άρχοντα, και ύστερα έτρεχαν έντρομοι να του ζητήσουν καταφύγιο κάθε φορά που Τούρκοι και οι Σαρακηνοί πειρατές εμφανίζονταν στον ορίζοντα.
Από αυτούς τους πύργους, καλύτερα διατηρημένος και πρόσφατα αναστηλωμένος είναι ο Πύργος Μπαζαίου. Με τον ορεινό όγκο του Προφήτη Ηλία στην πλάτη του και τον κάμπο της Αγιασσού στα πόδια του, δεσπόζει σε ένα τοπίο υποβλητικό, χωρίς πολλά δέντρα, σχεδόν αναλλοίωτο από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Χτίστηκε αρχικά ως μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού και η πρώτη αναφορά σε αυτό γίνεται σε ένα έγγραφο του Φραγκίσκου Μοροζίνι του 17ου αιώνα: «Με δόσιμον του δουκός της Να-ξίας Ιωάννου Κρέσπου, καμωμένο στα 1554 Οκτωβρίου 27, καθώς ακόμη με ελευθέρωσιν στην πρώτην Μαρτίου 1658, έρχεται ελευθερωμένον το μοναστήριον του Τιμίου Σταυρού, λεγόμενον του Σαγκρίου». Το μοναστήρι θα γνωρίσει μεγάλη ακμή τον 18ο αιώνα χάρη στους δραστήριους ηγούμενους και μοναχούς, τον επόμενο όμως αιώνα θα παρακμάσει και τελικά θα κλείσει. Για κάμποσα χρόνια θα κατοικηθεί από οικογένειες κεραμοποιών, για να αποκτηθεί στα τέλη του 19ου αιώνα από την οικογένεια Μπαζαίου. Ο σημερινός τους απόγονος, Μάριος Βαζαίος, θα αναγνωρίσει την ιστορική του αξία και θα αναλάβει με ιδιαίτερη φροντίδα και σεβασμό την αναστήλωσή του. Το αποτέλεσμα θα τον δικαιώσει.
Σήμερα, το επιβλητικό πυργομονάστηρο διασώζει όλα τα στοιχεία της ναξιώτικης αλλά και της φράγκικης αρχιτεκτονικής που διακρίνουν τους πύργους της Νάξου. Ενα ισχυρό περιμετρικό τείχος περικλείει τον πύργο, μαζί με το προαύλιο και τους βοηθητικούς χώρους. Το κύριο κτίσμα είναι τριώροφο, με πολλά δωμάτια, ενώ στον ευρύχωρο περίβολο της μονής βρίσκονται τα κελιά, οι αποθήκες και οι στάβλοι. Από τη βυζαντινή περίοδο σώζεται το ανατολικό τμήμα του καθολικού. Ο χώρος του κυρίως ναού κατεδαφίστηκε κατά τα μεταβυζαντινά χρόνια και μετατράπηκε στη μακρόστενη καμαροσκεπή αίθουσα που σήμερα βρίσκεται στη βάση του πύργου. Οι επάλξεις, οι πολεμίστρες, οι ζεματίστρες και τα στενά ανοίγματα τονίζουν τον φρουριακό χαρακτήρα, ενώ αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως τα βόλτα (τόξα), και ο τρόπος κατασκευής από ντόπιους μαστόρους με ντόπια υλικά το εντάσσουν στην ντόπια αρχιτεκτονική παράδοση.
Δεν είναι όμως μόνο η υποδειγματική του αναστήλωση άξια λόγου.
Ο Πύργος Μπαζαίου δεν είναι σαν τους άλλους… Κάθε καλοκαίρι, από το 2001, μεταμορφώνεται σε τόπο διαπολιτισμικής συνάντησης, καθώς φιλοξενεί το Φεστιβάλ Νάξου. Διεθνείς καλλιτέχνες με εικαστικές εκθέσεις, παραστάσεις θεάτρου, μουσικής και χορού αποδίδουν φόρο τιμής στα σύγχρονα αισθητικά ρεύματα. Αλλες παράπλευρες εκδηλώσεις και εξαιρετικά εκπαιδευτικά προγράμματα, εκδόσεις και σεμινάρια συμπληρώνουν ένα πλούσιο και πολυεπίπεδο πρόγραμμα, που αναβαθμίζει την κοινωνική ζωή του τόπου, ενισχύει τον τουρισμό και εντάσσει τη Νάξο στον σύγχρονο πολιτιστικό χάρτη. Πύργος Μπαζαίου: 12ο χλμ. Χώρα Νάξου - Αγιασσός, Τ/22850-31.402, www.bazeostower.gr
9ο Φεστιβάλ Νάξου
Το φετινό φεστιβάλ έχει ως θεματικό άξονα τη σχέση της τέχνης με το χώρο. Οι διοργανωτές, Στέλιος Κρασανάκης και Μάριος Βαζαίος, προσκαλούν τον εικαστικό δημιουργό Νίκο Αλεξίου να δώσει τη δική του διάσταση σε αυτόν το διάλογο. Η έκθεσή του «TOWER-TOWER. Νίκος Αλεξίου - Η Συλλογή» θα λειτουργεί από 18 Ιουλίου έως 3 Σεπτεμβρίου, καθημερινά 10.00 - 17.00, στον Πύργο Mπαζαίου.
Ο Νίκος Αλεξίου μεταφέρει, αναδιατάσσει και προπαντός αποκαλύπτει για πρώτη φορά σε πλήρη ανάπτυξη στο κοινό τη συλλογή του, που απαρτίζεται από έργα τουλάχιστον εβδομήντα γνωστών καλλιτεχνών. Με έναυσμα την εικαστική εμπειρία στον Πύργο Μπαζαίου, οι επισκέπτες μπορούν να περιηγηθούν και σε άλλους πύργους με τη βοήθεια ενός ενημερωτικού χάρτη που εκδόθηκε γι' αυτόν το σκοπό. Το πλήρες πρόγραμμα του φεστιβάλ θα βρείτε στο site: www.bazeostower.gr
ΘΕΜΑΤΑ ΕΛΛΑΔΑ - ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου